به گزارش کارمیهن، در روز چهارشنبه ۲۶ شهریور ۱۴۰۴ خورشیدی، انجمن دوستداران میراث فرهنگی «تاریانا» خوزستان نشستی ویژه به مناسبت سالروز ثبت ملی شهر هرمزاردشیر (اهواز کنونی) برگزار کرد. این نشست با هدف بررسی پیشینه تاریخی، ساختار شهری و روند تحول اهواز از دوران باستان تا شکلگیری اهواز نوین ترتیب یافته بود و کوشید تا همگان را با اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی و نقش هویت تاریخی شهر در شکلگیری هویت معاصر اهواز آشنا کند. پرداختن به هرمزاردشیر، شهری که روزگاری جایگاهی برجسته در خوزستان و ایران داشته اما امروز تنها بخشهایی از آن باقی مانده است، فرصتی فراهم کرد تا کارشناسان و پژوهشگران، مسیر تحول شهری اهواز و چالشهای حفاظت از میراث تاریخی آن را بازخوانی کنند و اهمیت پاسداشت این میراث برای نسلهای آینده تبیین شود.
اکبر ظریفی؛ دکترای تاریخ
شهرسازی ساسانیان
اکبر ظریفی در نشست تاریانا با بررسی پدیده شهرسازی در دوره ساسانی گفت: شهرسازی در این دوره دارای ویژگیهای خاص و تکاملیافتهای بود. او توضیح داد که در این دوره عناصر اصلی شهرسازی و معماری تقریباً شکل گرفته بود و طرحها نوین و قالبهای معماری متنوعتر شدند. از دیگر نکات مهم، ضرورت صدور اجازه شاه برای ساخت شهر بود؛ زیرا ایجاد شهر به معنای استقلال محلی و سیاسی محسوب میشد و به همین دلیل بسیاری از شهرها با اسامی شاهان همراه بودند.
ظریفی درباره شکل شهرها توضیح داد که سه نوع شهر در دوره ساسانی ساخته میشد: شهرهای مدور، مستطیل و بینظم. شهرهای مدور، تداوم شکل شهرهای اشکانی بودند که با تغییرات جزئی در ساسانیان ادامه یافتند؛ مرکز این شهرها معمولاً بخش اداری و دیوانی و مذهبی بود و با فاصله شعاعی از مرکز، بازار و محل سکونت اشراف و بزرگان شکل میگرفت. شهرهای مستطیلی، غالباً به شکل علامت بعلاوه با محورهای شمال-جنوب و شرق-غرب ساخته میشدند و مرکز اداری و آتشکده در نزدیکی مرکز دیوانی جای میگرفت. شهرهای نامنظم، بازمانده شهرهای قدیم بودند که بهتدریج از تداخل و پیوستن چند منطقه شکل میگرفتند و تیسفون نمونهای از آنها بود.
ظریفی همچنین به علل شکلگیری شهرها اشاره کرد: کارکرد نظامی و پدافندی، علل مذهبی (نزدیکی به آتشکدهها)، علل تجاری و بازرگانی (واقع شدن در مسیر راههای تجاری و نزدیکی به بنادر) و علل اداری و دیوانی (مرکز پایتختها و جایگاه اصحاب دیوان) از مهمترین عوامل بودند.
اشکان زارعی؛ دکترای تاریخ
پیشینه هرمزاردشیر، خاستگاه اهواز امروز
اشکان زارعی با مرور تاریخ هرمزاردشیر، خاستگاه اهواز امروز، گفت: هرچند ۸۹ سال از ثبت ملی این شهر باستانی میگذرد، اما هنوز حریم و عرصه آن تعیین نشده و بسیاری از آثار آن از بین رفته است. او با استناد به منابع تاریخی و یادداشت خود تأکید کرد که هرمزاردشیر روزگاری شهری پرآوازه و جایگاهی ارزنده در خوزستان داشت و مردمانش به کشاورزی، دادوستد و صنایع دستی مشغول بودند.
زارعی با اشاره به منابعی مانند ابنحوقل، جیهانی و مرآتالبلدان گفت که این شهر قبل از اسلام دارای دو بخش مجزا برای بزرگان و مردم عادی بود و ساختار شهری آن احتمالاً مستطیلی بوده است. همچنین آتشکدهها، کاروانسراها، بازارها و انبارها از شاخصههای مهم آن به شمار میرفتند.
وی افزود که با آمدن اسلام، بخش بزرگان و اشراف شهر ویران شد، اما هوجستان وازار باقی ماند و به مرور نام اهواز بر کل منطقه اطلاق شد. زارعی همچنین از سد شادروان، رود شاهگرد و دیگر عوامل سرسبزی و آبادانی شهر سخن گفت و توضیح داد که به دلیل جنگها، بیماریها و تغییرات طبیعی، اهواز از سده ششم هجری تا سده چهاردهم به صورت ویرانه باقی ماند. وی در پایان یادآور شد که حتی در دهههای اخیر، با کاوشهای محدود در شهر، هنوز بخشهای باستانی آن آشکار نشدهاند و توجه جدی به میراث تاریخی ضروری است.
روحالله مجتهدزاده؛ دکترای معماری
جایگاه بندر ناصری در تاریخ اهواز نوین
روحالله مجتهدزاده با بررسی جایگاه بندر ناصری در شکلگیری اهواز نوین گفت: اهواز امروز محدودهای دارد که نخستین سنگ بنای آن در دوران معاصر و در اواسط حکومت ناصرالدین شاه قاجار گذاشته شد. وی توضیح داد که افتتاح کانال سوئز و آزادی کشتیرانی در کارون، موجب رونق دوباره اهواز شد و توجه دولت و مهندسان ایرانی به ایجاد بندری جدید جلب گردید.
مجتهدزاده به اقدامات نظامالسلطنه و نجمالملک در احداث بندر ناصری اشاره کرد و گفت که این بندر شامل دولتخانه، سربازخانه، تلگرافخانه، میدان مشق و بازار بود و در کمتر از ده سال به نقطهای تجاری و مورد توجه تاجران داخلی و خارجی تبدیل شد. او افزود که با توسعه ناصری و اتصال آن به اهواز قدیم، «اهواز نوین» شکل گرفت و پایهگذار چهره جدید شهر شد.
در بخش پایانی این نشست، به معرفی کتابهای متقدم و متاخر، پیرامون شهر هرمزاردشیر پرداخته شد.
متاسفانه تا کنون کتب تخصصی و مستقل درباره هرمزاردشیر نوشته نشده است، تنها در سال ۱۴۰۰ علییار زارعی، نویسنده خوزستانی کتاب داستانی “مومیایی هرمزاردشیر” را به نگارش درآورد.
وی در پایان نشست روز چهارشنبه انجمن تاریانا درباره این کتاب چنین گفت: مومیایی هرمز اردشیر داستان شهری است پنهان شده در زیر شهری دیگر؛ شهری فراموش شده در زیر شهر اهواز کنونی؛ داستانی عاشقانه در زمان ساسانیان پیوند خورده به داستانی دیگر در زمان ما؛ داستان عشق یک مومیایی.
وی با اشاره به اینکه به پیشنهاد پسرم این کتاب را نوشتم و از مقالات او درباره هرمزاردشیر و گذشته اهواز و همچنین منابع دوره ساسانی استفاده کردم، افزود: در واقع نیمی از داستان تخیلی است که با حقایق تاریخی هرمزاردشیر و واقعیتهای حکمرانی ساسانیان آمیخته شده است.
