به گزارش کار میهن، در آغاز این نشست یوسف لیموچی، استاد زبان و ادبیات فارسی، موضوعاتی دربارهی سیر تکاملی زبان فارسی و تأثیرات تبادل فرهنگی را بررسی کرد.
سیر دگرگونی و تبادل زبانها؛ از نظریات منشأ تا تعاملات فرهنگی
لیموچی در این نشست به دیدگاههای مختلف منشأ زبان پرداخت؛ از جمله دیدگاه حرکتی که بر نقش حرکات بدن در برقراری ارتباط اولیه تأکید دارد، و دیدگاه طبیعیون که زبان را برگرفته از صداهای طبیعت میدانند.
همچنین دیدگاه ندایی که اصوات و احساسات درونی را منشأ زبان میداند، و نظریه الگوبرداری از صداهای نوزادان مطرح شد. دیدگاه مذهبیون زبان را عطیهای الهی میداند و در نهایت، دیدگاه اجتماعی که به ارتباطات ناشی از نیازهای زندگی بشر اشاره دارد، بهعنوان نظریهای پذیرفتهشدهتر معرفی شد.
در ادامه، لیموچی دربارهی تبادل فرهنگی و وامگیری زبانی سخن گفت. او عواملی مانند مهاجرت، مبادلات صنعتی و سفرها را از دلایل تبادل زبانها برشمرد.
همچنین به پژوهشها و فرهنگهای مرتبط با تأثیرگذاری متقابل زبانها اشاره شد. برخی از واژگان فارسی که وارد زبان عربی شدهاند، از جمله “فردوس”، “کبش” (کفش)، “صعقه” (کاسه)، “طست”، “مسک”، “بنفشج”، “نرجس”، و “کرباس” ذکر شدند. این موارد نمونههایی از وامگیری زبانی و تعاملات میان دو زبان را به خوبی نمایان میسازد.
این استاد زبان و ادبیات فارسی به معرفی آثار پژوهشی و فرهنگهایی که در این زمینه تدوین شدهاند پرداخت. او اهمیت این پژوهشها را در شناخت بهتر تأثیرات متقابل زبانی و فرهنگی برجسته کرد.
تحلیل یونسکو از زبان مادری تاکید بر زبان ملی است نه زبان محلی
در ادامه اشکان زارعی، دبیر کارگروه تاریخ انجمن تاریانا، و دکترای تاریخ هدف از برگزاری این نشست را ارجگزاری زبان فارسی و پرداختن به موضوع روز جهانی زبان مادری عنوان کرد.
به گفته وی، یونسکو دوم اسفند را با هدف شناسایی زبانهای در حال فراموشی و جلوگیری از نابودی آنها به عنوان روز جهانی زبان مادری نامگذاری کرده است. او تأکید کرد که یونسکو به دنبال بزرگداشت زبانهای ملی و ارتقاء ارتباط فرهنگی میان ملتها بوده و تمرکز این نامگذاری هرگز بر زبانهای قومی و گویشها نبوده است.
زارعی در توضیح دیدگاه خود درباره این نامگذاری، بیان کرد که دلیل بنیادین انتخاب این روز ارجگذاری به زبان ملی بنگالی بوده است. او گفت در سال ۱۹۵۲ میلادی، دانشجویان شهر داکا در پاکستان شرقی آن زمان، خواستار به رسمیت شناخته شدن زبان بنگالی در کنار اردو بودند. این مطالبه دانشجویان به درگیری و سرکوب خشن از سوی دولت پاکستان منجر شد. پس از استقلال بنگلادش، این کشور برای بزرگداشت این رویداد و احترام به زبان بنگالی، پیشنهاد نامگذاری این روز را به یونسکو ارائه داد. این پیشنهاد در سال ۱۹۹۹ میلادی تصویب و روز ۲۱ فوریه (دوم اسفند) به عنوان روز جهانی زبان مادری تعیین شد.
زارعی افزود که پیشنهاد این روز نه توسط نمایندگان زبانهای محلی یا قومی، بلکه از سوی کشوری با جمعیت دویست میلیون نفر، یعنی بنگلادش، ارائه شده و مورد حمایت دیگر کشورها قرار گرفته است. او اظهار کرد که هدف اصلی کشورها از حمایت این پیشنهاد، مقابله با سلطه زبان انگلیسی و تقویت زبانهای ملی در عصر جهانی شدن بوده است. همچنین او یادآور شد که تحلیل یونسکو درباره مفهوم “مادر” در این مناسبت، بر “ملت” تمرکز دارد، نه بر قوم یا منطقه.
زارعی در بخش دیگری از این نشست، به فرآیند تاریخی زبان فارسی و جایگاه آن در داخل و خارج از مرزهای ایران پرداخت.
وی یادآور شد که در سال ۱۸۷۲ میلادی، در نشستی در برلین، زبانهای یونانی، فارسی، سانسکریت و لاتین به دلیل ویژگیهایی چون دیرینگی، توانمندی در خلق آثار ادبی و ثبات نسبی در طی تاریخ، به عنوان زبانهای کلاسیک جهان شناخته شدند. او تأکید کرد که این ویژگیها پاسخی روشن به ادعاهایی است که تلاش دارند زبان فارسی را زبانی ساختگی و فاقد اصالت جلوه دهند.
زبان فارسی از هخامنشیان تا مشروطه میراث دار انسجام ملی
زارعی توضیح داد که زبان فارسی هرگز زبانی اختصاصی برای یک قوم یا گروه خاص نبوده است. وی بیان کرد که این زبان از دوران هخامنشیان تا عصر مشروطه، ابزاری برای بیان اندیشهها و آرزوهای همه مردم ایران بوده است. از فرمانهای پادشاهان هخامنشی تا شاهنامه فردوسی و دیوان حافظ، همگی به زبان فارسی نوشته شدهاند که نمایانگر جایگاه برجسته این زبان در فرهنگ و تاریخ ایرانیان است.
او اشاره کرد که حتی حاکمان ترکنژاد مانند غزنویان و سلجوقیان نیز فارسی را به عنوان زبان رسمی و دیوانی خود برگزیدند.
وی توضیح داد که محمود غزنوی، علاوه بر داشتن صدها شاعر فارسیزبان در دربار خود، تمامی نامهها و فرمانهایش را به زبان فارسی مینوشت. مسعود غزنوی نیز چنین رویهای را دنبال کرد و حتی به فرمانروایان ترکتبار نیز به زبان فارسی نامه مینوشت.
زارعی به نقش سلجوقیان در تقویت زبان فارسی نیز پرداخت. او گفت که ملکشاه و سلطان سنجر خود به فارسی شعر میسرودند و فرزندان سلجوقیان در روم نیز با انتخاب نامهایی چون کیقباد، کیخسرو و کیکاوس، به تقویت و گسترش فرهنگ و زبان فارسی در مناطق دوردست از جمله آسیای کوچک پرداختند.
او در ادامه به نقش مغولان در رسمی کردن زبان فارسی اشاره کرد. به گفته او، دیوانسالاران ایرانی در دوران ایلخانان مغول توانستند این زبان را به جایگاه رسمی برسانند. چنانکه خانهای مغول حتی به زبان فارسی سکه ضرب میکردند و نامههای رسمی به سران کشورهای دیگر را نیز به این زبان مینوشتند. نامههای گیوکخان به پاپ اینوسان چهارم و منگوقاآن به پادشاه فرانسه از نمونههای تاریخی این کاربردها هستند.
زارعی با اشاره به تیمور، گفت که وی اگرچه با جنگ و خونریزی به ایران آمد، اما در نهایت در برابر فرهنگ و زبان فارسی سر فرود آورد. تیمور به سلطان بایزید عثمانی و پادشاه فرانسه نامههایی به فارسی نوشت و فرزندان او، گورکانیان، زمینه گسترش این زبان را در شبهقاره هند فراهم کردند. او یادآور شد که زبان فارسی برای ۷۰۰ سال زبان رسمی هند بوده و اندیشمندان هندی فرهنگنامههای ارزشمندی برای آن تهیه کردند. شاعران بزرگی چون امیر خسرو دهلوی و اقبال لاهوری نیز آثار ماندگاری به زبان فارسی خلق کردند.
زارعی درباره علاقه پادشاهان عثمانی به زبان فارسی نیز سخن گفت. او توضیح داد که سلطان سلیم اول و سلطان سلیمان با تخلصهای “سلیمی” و “محبی” شعر فارسی میسرودند و این زبان برای ۵۰۰ سال زبان رسمی و دیوانی امپراتوری عثمانی بود. به گفته او، فرزندان این پادشاهان چکامههای سعدی، حافظ و مولوی را میآموختند و حتی در جنگ چالدران، سلطان سلیم به شاه اسماعیل صفوی نامههایی به زبان فارسی نوشت.
زارعی در پایان به گزارشهای تاریخی ابنبطوطه اشاره کرد. او گفت که این جهانگرد عرب، زبان فارسی را زبانی بینالمللی در مناطقی چون کاشغر، آناتولی، چین و هند معرفی کرده است. ابنبطوطه همچنین از گستردگی استفاده از فارسی در مکاتبات و مکالمات روزمره در این مناطق ابراز شگفتی کرده است.
زبان فارسی ابزار حفظ تمامیت ارضی و پیوند فرهنگی
به باور این دکترای تاریخ، زبان فارسی با این کارنامه درخشان، همواره نقش برجستهای در همبستگی ملی ایرانیان ایفا کرده و بهعنوان یکی از ارکان هویت و تاریخ فرهنگی ایران شناخته میشود.
در ادامه این نشست، فریدون احمدپوری، دکترای روانشناسی، به بررسی نقش دوزبانگی و پیامدهای مرتبط با آن پرداخت.
به گفته احمدپوری، تحقیقات نشان دادهاند که دو یا چندزبانگی تأثیرات مثبتی بر حافظه، یادگیری، و اعتماد به نفس افراد دارد. او در سخنرانی خود به جزئیات این تأثیرات پرداخت.
وی تأکید کرد که دوزبانه بودن میتواند حافظه و عملکرد شناختی را تقویت کند.
احمدپوری گفت که افراد دوزبانه معمولاً حافظه قویتری دارند و انعطافپذیری شناختی بیشتری در عملکرد مغز خود نشان میدهند.
او همچنین به ارتقای مهارتهای یادگیری و تمرکز در افراد دوزبانه اشاره کرد و افزود که این افراد معمولاً در مدیریت تمرکز و توجه بهتر عمل میکنند و از قدرت پردازش بالاتری برخوردار هستند.
احمدپوری بیان کرد که افزایش اعتماد به نفس یکی دیگر از نتایج مثبت دوزبانگی است.
او توضیح داد که افراد دوزبانه حس توانمندی بالایی دارند که این موضوع موجب بهبود روابط اجتماعی و تعاملات آنها میشود. وی همچنین به تأخیر در زوال عقل و بیماریهای شناختی اشاره کرد و توضیح داد که یادگیری زبان، همانند ورزش برای مغز عمل میکند و دوزبانگی میتواند شروع بیماریهایی نظیر آلزایمر را به تأخیر بیندازد.
زبان فارسی ابزاری برای ارتباط ملی و بین المللی
احمدپوری در ادامه بر نقش زبان رسمی، بهویژه زبان فارسی، بهعنوان ابزاری اصلی برای ارتباطات ملی و بینالمللی تأکید کرد.
وی به بررسی تأثیرات مثبت زبان فارسی بر زبان مادری افراد پرداخت و مواردی از جمله افزایش فرصتهای آموزشی و شغلی اشاره کرد و گفت: زبان فارسی، بهعنوان زبان رسمی، دسترسی به آموزش عالی، منابع علمی و فرصتهای شغلی را تسهیل میکند و این موضوع به بهبود وضعیت اقتصادی و اجتماعی افراد منجر میشود.
وی دومین تاثیر مثبت زبان فارسی بر زبان مادری را تقویت ارتباطات ملی عنوان کرد و گفت: زبان فارسی، بهعنوان زبان مشترک، امکان تعامل و ارتباط میان اقوام و گروههای مختلف زبانی در ایران را فراهم میسازد و به انسجام ملی و کاهش شکافهای فرهنگی کمک میکند.
وی توسعه فرهنگی و ادبی را سومین عامل تاثیر مثبت زبان فارسی بر زبان مادری عنوان کرد و زبان فارسی را ابزاری مؤثر در تقویت هویت فرهنگی و حفظ پیوندهای تاریخی ملت ایران دانست.
احمدپوری در بخشی از سخنان خود به ارائه راهکارهایی برای تعادل میان زبان رسمی و زبان مادری پرداخت. او پیشنهاد کرد که استفاده از مدلهای آموزشی دوزبانه، که در آن زبان مادری در سالهای ابتدایی محوریت داشته باشد و بهتدریج زبان رسمی تقویت شود، میتواند به حفظ هویت زبانی و فرهنگی کمک کند. وی همچنین بر تقویت زبان رسمی در رسانهها و فرهنگ عامه تأکید کرد و خواستار سیاستگذاری زبانی منعطف شد که به تقویت همزمان زبان رسمی و زبان مادری بپردازد.
وی افزود که زبان رسمی چارچوبی مهم برای یادگیری، انتقال دانش و توسعه مهارتهای شناختی فراهم میکند و تأثیرات آن در حوزههای مختلف، از جمله یادگیری در سیستم آموزشی، تسهیل ارتباطات علمی، و تقویت قدرت دیپلماتیک در سطح بینالمللی، بهخوبی قابل مشاهده است.
احمدپوری در پایان گفت که یادگیری زبان رسمی و زبان فارسی به معنای کنار گذاشتن زبان مادری نیست. او تأکید کرد که زبان فارسی، بهعنوان زبان رسمی ایران، تأثیرات مثبتی نظیر افزایش فرصتهای آموزشی و شغلی، تقویت ارتباطات ملی و توسعه فرهنگی دارد. با این حال، او هشدار داد که اگر این مسئله بهدرستی مدیریت نشود، ممکن است به تضعیف زبان مادری و هویت فرهنگی افراد منجر شود. احمدپوری بر ضرورت ایجاد تعادل میان زبان رسمی و زبان مادری از طریق آموزش دوزبانه و سیاستگذاریهای زبانی تأکید کرد.
در این نشست بر اهمیت زبان فارسی، بهعنوان زبان رسمی و نیز حفظ زبانهای مادری در چارچوب سیاستهای فرهنگی منعطف تاکید شد.
