تشکیل پرونده در میراث فرهنگی خوزستان برای ثبت عروسک کردی بوی بازنک

منصور بزرگمهر در گفتگو با کارمیهن با اشاره به تشکیل پرونده برای ثبت عروسک کردی بوی بازنک توسط بانوی کرد تبار شوشی، می گوید: در استان خوزستان شهروندان کرد تبار بسیاری زندگی می کنند ولی تنها حدود ۳۵ هزار نفر از آنها در خانه های خود با کودکانشان به کردی گفتگو می کنند.

او ادامه می دهد: این کردها بیشتر کردهای استان کرمانشاه و ایلام هستند؛ شماری از کردهای آبدانان نیز در شهرستان شوش و شهرک های پیرامون آن زندگی می کنند.

بزرگمهر با بیان اینکه این خانواده ها در آبدانان یک عروسک بومی کردی داشته اند که خاطره آن پس از گذشت یک قرن هنوز در ذهن برخی از زنان آن ها به جا مانده است، اضافه می کند: این عروسک بومی در کردی بوی بازنک bavi-bâzenak نامیده می شود؛ بوی bavi در زبان کردی همان واژه فارسی بیو bayu به معنی عروس است و بازنک bâzenak نیز در کردی یعنی بازیچه یا اسباب بازی؛ در نتیجه بوی بازنک یعنی عروس اسباب بازی.

این استاد دانشگاه چمران اهواز تصریح می کند: بوی بازنک عروسکی است که چوب پایه است یعنی چهارستون بدنش را با چوب می سازند اما کله آن پارچه ای است. پوشاک تن بوی بازنک شامل کلو kelow: کلاه، کلنجه kolanja: جلیقه، آژیه âžiya: گیوه، شوال šowâl: شلوار، گل کیف gol-e kif: عطردان، کراس kerâs: جامه، ملون melvan: گردنبند و پوون powan: پابند است.

او می گوید: لرها نیز یک عروسک دارند به نام بیی بازنه beyi bâzana که نامی همانند عروسک کردی بوی بازنک دارد ولی نباید آن عروسک لری را با این عروسک کردی اشتباه گرفت، چون پوشاک آن ها با هم متفاوت است؛ در جنوب غرب ایران واژه فارسی بیو bayu به گویش های گوناگون رسیده است. در لری فیلی، بیی beyi، کردی والی bavi، بختیاری بی bi، فارسی شوشتر و دزفول بی bey. این واژه فارسی ریشه در واژه فارسی میانه bayug و ایرانی باستان vaduv-akā از ریشه vad به معنی رهنمون شدن، کشیدن و بردن، دارد؛ زیرا از ایران باستان تا به امروز داماد می رود در خانه عروس و او را به خانه خود می برد.

بزرگمهر اشاره می کند: توران عبدی که روش ساخت این عروسک را به یاد دارد یک نمونه امروزین از آن عروسک کردی را بازسازی کرده و قصد دارد آن را رواج دهد و برای ثبت آن در اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان تشکیل پرونده داده است. همه اجزای بوی بازنک در قدیم به همین صورت که در عکس زیر مشخص است بوده اند به جز چهره آن که قدیم ترها سفید بوده ولی به مرور ابتدا اجزای چهره را با زغال یا رنگ نقاشی کرده و در نهایت از دکمه استفاده کرده اند.